Đẹp hay xấu? Mập hay ốm? Có nên trang điểm hay tự nhiên? Sửa mắt, mũi hay để nguyên? Sắc đẹp là một nỗi ám ảnh toàn cầu. Hình ảnh vẻ đẹp cơ thể chúng ta không hoàn toàn thuộc về chúng ta, vì chúng phải theo khuôn mẫu áp đặt của một xã hội, một truyền thống, một tôn giáo hay một chiến lược tiếp thị. Cái đẹp là một vấn đề chính trị. Không còn muốn theo những tiêu chuẩn áp đặt bởi sự toàn cầu hóa, muốn trở nên khác biệt cũng là tự khẳng định chính mình và xác định vị trí của mình trên trường quốc tế.
– Vấn đề của một hoa hậu Israel gốc Palestine hay Ethiopia không chỉ là vấn đề vòng mông.
– Một phụ nữ da đen bước đi trên sàn diễn của những tuần lễ thời trang lớn nhất thể giới không chỉ thể hiện một bộ sưu tập xuân – hè mới.
– Một nữ diễn viên Bollyword dám phơi bày làn da nâu của mình không chỉ tạo ra một cuộc cách mạng trên màn ảnh, mà còn thay đổi tâm thức của hàng vạn phụ nữ…
Cái đẹp lý tưởng là sự tổng hợp
Trước khi trở thành hoa hậu Mỹ gốc Ấn đầu tiên, Nina Davuluri đã thú nhận: “Tôi luôn nghĩa rằng hoa hậu Mỹ cũng chỉ là một cô gái bình thường như bao cô gái khác, và cô cũng thay đổi như đất nước này thay đổi”. Sau khi đăng quang, lúc nói về Crystal Lee, cô gái người Mỹ gốc Hoa được bầu làm hoa hậu California cũng vào năm 2013, cô nhận xét: “Là những cố gái Mỹ gốc châu Á, chúng tôi đang làm nên lịch sử”. Cô không phải là mẫu hoa hậu Mỹ quen thuộc với Julie Chen, biên tập viên chương trình Talk của Đài truyền hình CBS. Cô này tố cáo Nina Davuluri đã phẫu thuật thẩm mỹ để đôi mắt người châu Á của cô to hơn. Và Nina Davaluri đáp trả: “Tôi không ủng hộ phẫu thuật thẩm mỹ, nhưng tôi có thể hiểu được vì sao người ta đi phẫu thuật thẩm mỹ’.
Tiêu chuẩn của Julie Chen là “một cô gái như mọi cô gái khác” trước kia: Nước da sáng và đôi mắt to của các hoa hậu Mỹ đầu tiên, tiêu chuẩn được phổ biến khắp thế giới gần suốt thế kỷ 20. Các cô gái Mỹ này bắt đầu du lịch ở nước ngoài vào cuối thế kỷ 19. Lúc đó, tiêu chuẩn sắc đẹp này phổ biến khắp thế giới cùng lúc với việc quảng bá nước hoa Pháp (Guerlain, Coty, Channel).
Theo giáo sư Geoffrey Jones của Trường Quản trị kinh doanh Harvard, tác giả cuốn sách Sắc đẹp tưởng tượng: Lịch sử công nghiệp làm đẹp của thế giới, “các tiêu chuẩn sắc đẹp của phương Tây và ý tưởng cho rằng Paris là kinh đô của sắc đẹp đã phổ biến khắp thế giới”. Khuynh hướng này được Hollywood củng cố bằng cách sử dụng các ngôi sao da trắng để quảng bá và xuất khẩu phim. Trong cuốn Vẻ thanh lịch: Lịch sử, Stephen Gundle viết: “Sau khi bầu Hoa hậu thế giới lần đầu tiên tại Anh vào năm 1961 và bầu hoa hậu Hoàn vũ vào năm sau tại Mỹ, việc truyền bá ra nước ngoài các cuộc thi sắc đẹp tại Mỹ đã góp phần duy trì tiêu chuẩn sắc đẹp của phương Tây. Khuynh hướng thuần nhất hóa này phát triển mạnh cho đến thập niên 1980, khi mà một khuynh hướng đối nghịch xuất hiện và bùng phát mạnh mẽ cho đến nay”
Tuy nhiên, vào khoảng giữa thập niên 1990, Julie Chen vẫn còn cảm thấy mình bị đối xử bất công. Khi đó mới 25 tuổi, cô làm việc cho một kênh truyền hình tại Dayton, bang Ohio. Người ta nói cô sẽ chẳng bao giờ được phụ trách chương trình tin tức hàng ngày bởi cô có cặp mắt xếch ta ra cảm giác kỳ dị cho khán giả. Một chuyên viên tiếp thị tại Hollywood đã khuyến khích cô: “Tôi không thể giới thiệu cô nếu cô không đi phẫu thuật thẩm mỹ đẻ mở to cặp mắt”. Julie Chen nghe theo lời khuyên, đi phẫu thuật thẩm mỹ. “Từ lúc đó, mọi việc bắt đầu thay đổi”, nhưng nhiều lúc cô tự hỏi phải chăng mình đã “đầu hàng”. Nhưng nếu gọi là “đầu hàng” thì trước cô, phụ nữ của 6 thập kỷ trước đó đã “đầu hàng”.
Văn hóa tiêu thụ sắc đẹp cũng như kỹ thuật y khoa của phương Tây đã đưa phẫu thuật thẩm mỹ vào các thành phố lớn của Trung Quốc như Thượng Hải và Bắc Kinh từ thập niên 1930. Theo giáo sư Wen Hua, tác giả cuốn sách Mua sắc đẹp – phẫu thuật thẩm mỹ tại Trung Quốc, “tại Trung Quốc vào đầu thế kỷ 19, chân dung các phụ nữ đẹp đều có đôi mắt rất xếch. Đến cuối thể kỷ 19, cặp mắt to rất được ưa chuộng”.
Nếu Julie Chen thể hiện một lý tưởng mới về sắc đẹp của Đông Á, thì Nina Davuluri lại không đóng một vai trò tương tụ ở Nam Á. Từ khi cô được bầu làm hoa hậu Mỹ, một số người tại Ấn Độ nói rằng làn da cô quá đen nên cô không thể tham dự một cuộc thi sắc đẹp ngay trên quê hương của mình. Theo Nina Jabonski, giao sư Đại học Pennsylvania, tác giả cuốn Sắc màu sống động: Ý nghĩa sinh học và xã hội của màu da và cuốn Da: Lịch sử tự nhiên, “người Ấn ưa chuộng nước da sáng từ hàng trăm năm qua, thậm chí từ hàng ngàn năm qua, và tiêu chuẩn này có giá trị cho mọi giai cấp xã hội. Nguyên nhân là người có nước da sáng không phải làm việc ở ngoài trời và được xem là người có địa vị xã hội cao. Chính vì lý do đó, các sản phẩm làm trắng da bán rất chạy”.
Nếu nước Mỹ có thể thay đổi thì các nước khác cũng có thể làm điều tương tự. Lý tưởng sắc đẹp của phương Tây đã dần dần thay đổi ở Mỹ với phong trào đấu tranh cho dân quyền trong thập niên 1960, phong trào giải thực tại châu Á và châu Phi, sự phát triển kinh tế của các nước như Trung Quốc, Ấn Độ và việc tăng cường quyền lợi của những cộng đồng thiểu số… Những yếu tố này tạo ra cái mà Geoffrey Jones gọi là “sắc đẹp tổng hợp”. Vào tháng 3/2011, tạp chí Allure công bố kết quả thăm dò 2000 người Mỹ thuộc cả hai phái nam và nữ: 69% trong số này cho rằng mình không còn dáng vẻ hoàn toàn là người Mỹ nữa. Tóm lại, lý tưởng sắc đẹp mới của phương Tây chẳng còn là một lý tưởng nữa!
>>Có thể bạn quan tâm: Ta hãy xem cái đẹp ở phương Tây thay đổi như thế nào theo thời gian?
Vấn đề cơ bản của sắc đẹp: Cơ thể phụ nữ là của ai?
Khuôn mặt phơi bày hay được che đậy trước người khác? Từ lâu, cơ thể phụ nữ là mục tiêu đối xử rất khác nhau của nam giới: Được tán tụng hết lời khi còn trẻ, bị xỉ vả không tiếc thương khi không còn thích hợp với một lý tưởng nào đó. Ở đây, nó được phơi ra trần truồng một cách hãnh diện; ở nơi khác, nó bị che đậy vì xấu hổ và “nữ tính vĩnh cửu” này dường như đầy mâu thuẫn.
Từ công việc đồng áng cho đến công việc trong nhà máy và gia đình, từ việc thõa mãn những ham muốn bất chính của nam giới cho đến việc thỏa mãn không có sự đồng tình, cơ thể phụ nữ luôn luôn gây ra những rắc rối: Bị coi là phức tạp, yếu đuối, bệnh hoạn, bị xem là cái máy đẻ… Dù cơ thể được che đậy hay bị phơi bày trên đường phố, ở nơi công cộng, phụ nữ luôn bị lôi kéo vào thực tế nghiệt ngã này: Họ chỉ có giá trị như một công cụ tình dục chứ không phải như một con người có những quyền lợi và nhiệm vụ khác nhau. Cơ thể họ không hoàn toàn thuộc về họ bởi vì bất kỳ kẻ vô danh nào cũng có thể tự cho phép mình bình phẩm về họ. Bị giản lược vào giới tính, bất kỳ lúc nào họ cũng có thể bị đánh giá, bị thèm muốn hay bị tấn công bởi một gã đàn ông.
Trong việc cưỡng dâm, trong hoạt động mại dâm và những phim gợi dục, cơ thể phụ nữ phô bày mọi đường nét và chịu áp lực thường xuyên của việc ca tụng sắc đẹp, vẻ mảnh mai và tuổi trẻ… Đây là những điều mà các xã hội tự xung là văn mình dành cho phụ nữ. Họ phải luôn ghi nhớ rằng xã hội do nam giới thống trị nên nam giới có quyền nhìn và có cả quyến sử dụng cơ thể của họ vào mục tiêu sản xuất hay chiến tranh, vào mục tiêu tôn giáo hay thương mại.
Cuộc thi hoa hậu Israel còn hơn là một diễn đàn
Yityish Aynaw (còn gọi là Titi) là cô gái gốc Ethiopia đầu tiên được bầu làm hoa hậu Israel. Sự đăng quang trong cuộc thi sắc đẹp này đã đưa cô tù trong bóng tối ra ánh sáng. Nhưng chiến thắng này còn mang màu sắc chính trị mà những cuộc thi khác không có được. Cô thuộc nhóm sắc tộc sống ngoài lề xã hội Israel. Chiến thắng của cô được xem như một cái thái độ bao dung và sự hội nhập ngày càng cao hơn của người Ethiopia. Điều đó khích lệ Mimas Abdelhai, một cô gái gốc Palestine đã ngần ngại không dám đăng ký dự thi hồi năm 2013: “Tôi sợ phải quyết định và không dám nói với bố mẹ mình. Những người chiến thắng năm nay đã khích lệ tôi rất nhiều”.
Trái với Yityish tham dự cuộc thi để làm người mẫu, động cơ của Mimas là chính trị và văn hóa. Cuộc thi hoa hậu Israel khác với những cuộc thi sắc đẹp ở các nước khác. Tên của nó đã có dấu ấn chính trị – xa hội, nhất là nếu ứng viên thuộc cộng đồng sắc tộc thiểu số. Với thiểu số 1,6 triệu người Palestine sống tại Israel, còn được gọi là dân Israel Ả Rập, khía cạnh chính trị rất quan trọng. Do cuộc xung đột giữa hai dân tộc đã kéo dài suốt mấy chục năm, mọi chuyện không đơn giản. Rana Raslan từng đoạt danh hiệu hoa hậu năm 1999, có quá nhiều kinh nghiệm với những cuộc thi hoa hậu. Dù tại thành phố quê hương Haifa, cô được người Palestine chúc mừng, những người sống trong vùng bị chiếm đóng và các nước lân cận đã biểu tình phản đối kịch liệt. Thứ nhất là vi Rana sinh trưởng ngay tại Israel, nhưng lại là phụ nữ Palestine và cô lại mang cờ Israel đến các nươc trên thế giới thứ hai là họ sợ người Israel lợi dụng thời cơ tuyên truyền cho chính sách thống trị Palestine Benjamin Netanyahou đã tuyên bố: “Đây là chứng cớ hiển nhiên của sự bình đẳng và hợp tác giữa hai dân tộc Do Thái và Ả Rập”.
Chính vì thế, Mimas Abdelhai muốn phiêu lưu vào lãnh vực nguy hiểm này: “Tham gia cuộc thi hoa hậu, tôi sẽ thu hút được sự chú ý của giới chính khách. Với sự chú ý này, tôi có thể làm sáng tỏ những vấn đề trọng tâm. Đó là những vấn đề gì? Nói lên tiếng nói của cộng đồng và chống phân biệt đối xử, đại diện cho thế hệ của mình và phụ nữ nói chung, nói rõ tình trạng bi thảm của người Palestine trong vùng bị chiếm đóng và hành động như một đại sứ hòa bình, hợp tác”.
Không chắc Mimas Abdelhai sẽ thành công, nhưng dù sao nó cũng là mơ ước dấn thân của một thế hệ trẻ muốn tạo lập một con đường giữa ngươi Israel và người Ả Rập.
Mập và đầy tự tin
Cô thông minh và tự tin. Với dáng dấp tuyệt vời, không có gì ngạc nhiên khi Tolu Oniru trở thành một tấm gương cho phụ nữ Nigeria. Khi Toolz (nghệ danh của Tolu) không chạy sô từ đài truyền hình này sang đài truyền hình khác, cô lại tụ tập với các nhạc sĩ, diễn viên, nhà thiết kế thời trang, những ngôi sao nổi tiếng nhất. Tolu Oniru mất rất nhiều thời gian với nhóm orobo toh bad (những phụ nữ to béo và hãnh diện về điều đó). Từ khi còn là một nữ sinh luôn thẹn thùng, giấu diếm hình hài của mình tại Anh cho đến khi trở thành thủ lĩnh phụ nữ Nigeria trên đài phát thanh và truyền hình, ngôi sao Toolz nổi lên bằng cách nào?
Triết lý sống của cô ra sao? Mập là đẹp! Trong thời đại này, nền văn hóa nhạc pop đã tôn vinh những phụ nữ nổi tiếng có thân hình đẫy đà: từ Oprah Winfrey, ngôi sao truyền hình Mỹ da đen, đến nữ ca sĩ Jill Scott, nữ diễn viên hài đoạt Oscar Mo’Nique. Các bản nhạc lừng danh Bootylicious (Cái mông hấp dẫn) của nhóm Destiny’Child, Baby Got Back của Sir Mix-a-lot và You Bad (Em xấu xí) của Wande Coal, ngôi sao ca nhạc Nigeria, tán tụn những phụ nữ đẫy đà đều cực kỳ ăn khách.
Nhiều thịt thừa có thể khiến phụ nữ gặp khó khăn bởi vì thông thường nó dẫn đến hậu quả xấu cho sức khỏe nếu không biết cách chăm sóc. Vì thế, điều quan trọng nhất là phải khỏe mạnh và hạnh phúc. Kết quả của một lối sống lành mạnh, như lời giải thích của Toolz, là: “Mỗi sáng thức dậy, tôi đều tập thể dục. Tôi bớt mệt mỏi hơn và hạnh phúc”. Mỗi ngày cô tập thể dục ít nhất 30 phút. Các bà đừng nghĩ răng tôi không làm gì cả để có được vóc dáng như thế! Muốn đẹp phải vất vả. Tất cả những người ở trong thế giới thời trang và sắc đẹp đều nói như thế”.
Thật sai lầm khi tin rằng gầy là khỏe mạnh. Điều quan trọng là phải chấp nhận cơ thể của mình và khỏe mạnh. Có những người mập nhưng hoạt động rất mạnh mẽ. Tolu Oniru làm việc từ lúc 15 tuổi và không thích nghe ai nói mình thành công vì là con gái nhà giàu (gia đình Oniru là một đại gia tộc nổi tiếng ở Lagos). Cô làm việc rất nhiều. Hội họp, gọi điện thoại, chụp ảnh, quay phim truyền hình, thương lượng các dự án mới… Khôn có thời gian dành cho chồng con. Cô rất bận…
Năm 2013, Toolz xuất hiện trên chương trình truyền hình toàn lục địa châu Phi với “cơ thể hấp dẫn” của mình. Người ta thấy cô phỏng vấn những tên tuổi của âm nhạc Nigeria trong chương trình The Juice của Đài truyền hình Ndani TV hoặc thể hiện tài năng diễn xuất của mình qua bộ phim nhiều tập The Island cảu đạo diễn Bobby Boulders. Thật không dễ nổi tiếng tại London với một thân hình mập ú. Nhiều cô gái mơ được gầy và bỏ ăn để gầy, nhưng Toolz không làm được điều đó. Cô luôn bực bội với chính mình và cố giấu giếm cơ thể đồ sộ: “Mùa hè, tôi phải mặc áo bành tô! Tôi có cảm tưởng mình là một con quái vật. Mông tôi rất to. Đó là do di truyền từ mẹ. Có lần, tôi phải uống nước suốt 3 tháng! Giảm được một số cân, nhất là ở vùng bụng. Sau đó, tôi học được cách yêu mến cơ thể của mình. Khi cố làm cái mà mình không hề có, người ta chỉ tự mình làm khổ bản thân mình”.